27 Temmuz 2022’de bağımsız gazeteciler Vedat Örüç ve Elif Kurttaş, Adana’da onlarca geri dönüşüm tesisinin bulunduğu bir sanayi bölgesini ziyaret ederken saldırıya uğradı. Vedat Örüç’ün Twitter’dan yaptığı açıklamaya göre gazeteciler, bir tesis çalışanından izin alarak plastik geri dönüşüm tesisine girdi. Gazeteciler Türkiye, Avrupa Birliği‘nin en büyük plastik atık ithalatçılarından biri olduğu için bu durumu araştırmak ve Gezegen24 platformunda yayınlamak üzere plastik çöp ithal eden firmalarla röportaj yapıyorlardı.
Bu araştırma esnasında gazetecilerin de beyanlarından anlaşılacağı üzere, gazeteciler fiziksel saldırıya uğradı ve öldürülmekle tehdit edildi. Bunun yanında gazetecilerin bazı kayıtlarına da el konuldu. Bu olay üzerine Örüç ve Kurttaş, tesis sahipleri hakkında suç duyurusunda bulundu. Gazetecilerin açıklamalarına göre, sitede çalışan ve yasadışı olarak çalıştırıldığı düşünülen çok sayıda sığınmacı ve göçmen vardı. Gazeteciler, bu tesislerdeki yasadışı emek sömürülerinin saldırının arkasındaki motivasyon olabileceğini iddia etmektedirler.
Bu olay, küresel plastik atık ticaretini araştıran gazetecilerin veya aktivistlerin saldırıya uğradığı veya tehdit edildiği ilk olay değil.
Endonezya’da da benzer bir olayda gazeteciler, medya izinlerinin iptal edilmesi riski nedeniyle atık ticareti davalarını araştırmaktan vaz geçmek zorunda kalmışlardı. Bazı gazetecilere plastik atık ticaretinde üst düzey bir Endonezyalı bakan ve siyasi liderin de karıştığı ilişkiler ağını tespit ettikleri soruşturmalarına devam etmemelerinin söylendiği bildirildi. Olayı araştırmak üzere Endonezya’nın Bangun köyünde bulunan BBC ve Nexus3 kuruluşundan hikayeyi ekibe, iki kişi çekimi durdurmalarını dayatmıştı. Benzer bir olay yine Endonezya Tangerang’da yasadışı çöp boşaltma alanlarını filme alan PBS Frontline ekibinin de başına gelmişti.
Malezya’daki benzer bir olayda, ithal edilen atıkların neden olduğu kirliliği araştıran gazeteciler ve aktivistler kimliği belirsiz kişilerce takip edilmiş ve tehdit edilmişti. Bu olayla bağlantılı olarak araştırma ekibindeki bir aktivistin evi çete üyeleri tarafından korku vermek amacıyla boya ile işaretlenmişti.
Küresel plastik atık ticaretini yerinde araştıran gazetecilere ve buna karşı mücadele edenlere yönelik, çevreye ve insan sağlığına zarar veren kişilerin saldırılarına ek olarak, atıkların sınırı aşan taşınımının da yasa dışı faaliyetlerle bağlantılı olduğu birçok araştırma ile ortaya konulmuştur. INTERPOL, 2018’den bu yana, küresel atık ticaretiyle bağlantılı yasa dışı faaliyetlerde bir artış olduğunu ortaya koymuştur. Uluslararası Örgütlü Suça Karşı Küresel Girişim (GITOC), Türkiye ve Endonezya dâhil çeşitli ülkelere plastik atık göndermenin, yasadışı atık kaçakçılığı, kara para aklama ve mali suçlar dâhil olmak üzere organize suçlarla güçlü bağları olduğunu ortaya koymuştur.
Hem ithalatçı hem de ihracatçı ülkelerin, atık ticaret ağlarındaki suç faaliyetlerini göz ciddiye alarak plastik atık ticareti faaliyetlerini azaltacak politikaların yanı sıra çevre savunucuları için korumayı artırmalarını talep ediyoruz.
BM Genel Kurulu, temiz, sağlıklı ve sürdürülebilir bir çevreye erişimin evrensel bir insan hakkı olduğunu ve tüm devletlerin yasal insan hakları yükümlülüklerine dayalı olarak çevreyi koruma taahhütlerini artırma görevi olduğunu bildiren bir kararı kabul ettiğini hatırlatarak, aşağıda adı geçen kişi, kurum ve kuruluşlar olarak, aralarında Vedat Örüç ve Elif Kurttaş’ın da bulunduğu küresel plastik atık ticaretini araştıran gazeteci ve aktivistlerin yanında olduğumuzu belirtiriz.
İfade ve basın özgürlüğü, küresel plastik atık ticaretinin insanlar ve çevre üzerindeki etkilerini anlamak için kritik öneme sahiptir. Gazetecilere fiziksel saldırı ve alıkoyma, basın ve ifade özgürlüğünün açık ihlalidir. İfade özgürlüğüne yapılan bu saldırıyı kınıyor ve yerel ve ulusal makamları bu olayı tam ve şeffaf bir şekilde soruşturmaya çağırıyoruz.
Destekleyiciler (Alfabetik sırayla):
1. Alison Waliszewski, 5 Gyres Institute
2. Anne Aittomaki, Plastic Change
3. Break Free From Plastic
4. Carissa Marnce, Global Alliance for Incinerator Alternatives
5. Cassia Patel, Oceanic Global
6. Cheryl Auger, Ban SUP (Single Use Plastic)
7. Christine Liang, Southern Institute of Technology, NZ
8. Daru Setyorini, Ecoton, Indonesia
9. Dave Henson, Occidental Arts and Ecology Center
10. Emily Frost, APPA
11. Geo Damin, Poovulagin Nanbargal
12. Gilbert Kuepouo, CREPD Cameroon
13. Greenpeace Mediterranean
14. Jackie Nuñez, The Last Plastic Straw
15. Jan Dell, The Last Beach Cleanup
16. Jim Puckett, Basel Action Network
17. Judith Enck, Beyond Plastics
18. Julia Cohen, Plastic Pollution Coalition
19. Lauren Weir, Environmental Investigation Agency
20. Lia Mai Torres, Center for Environmental Concerns – Philippines Inc
21. Manue Martinez, Maunga to Moana Consulting
22. Mariana Linares, Fronteras Comunes
23. Marit Stinus-Cabugon, Philippines
24. Matt Peryman, Aotearoa Plastic Pollution Alliance
25. Mouli Venkatesan, Independent
26. Neil Tangri, Global Alliance for Incinerator Alternatives
27. Nusa Urbancic, Changing Markets Foundation
28. Piotr Barczak, Polish Zero Waste Association
29. Pua Lay Peng, Persatuan Tindakan Alam Sekitar Kuala Langat / Kuala Langat Environment Action Association
30. Rob Buurman, Recycling Netwerk Benelux
31. Romilly Cumming, NZ Ministry for the Environment
32. Savad Rahman, KUWJ
33. Sedat Gündoğdu, Microplastic Research Group, Turkey
34. Shannon Smith, FracTracker Alliance
35. Sonia S Mendoza, Mother Earth Foundation Philippines
36. Trisia Farrelly, Political Ecology Research Centre, Massey University, NZ and Aotearoa Plastic Pollution Alliance, NZ
37. Virginia Comolli, Global Initiative against Transnational Organized Crime (GI-TOC)
38. Xuan Quach, Vietnam Zero Waste Alliance
39. Yobel Novian Putra, Global Alliance for Incinerator Alternatives
40. Yuyun Ismawati, Nexus3 Foundation
41. Yvette Arellano, Executive Director, Fenceline Watch